پس از سال‌ها تلاش و پیگیری محققان ایرانی در پروژه مكان‌یابی رصدخانه ملی ، سرانجام قله «دینوا» در ارتفاعات جنوب قم به عنوان مكان نهایی احداث رصدخانه ملی ایران تعیین شد تا پس از گذشت سده‌ها از افول دوران طلایی نجوم در ایران، از بلندای آن طلوع دوباره این دانش را در كشور به نظاره بنشینیم. ( به سه موضوع آخر خبر توجه کنید )

دكتر محمد جواد لاریجانی، رییس پژوهشگاه دانش‌های بنیادی كه طرح رصدخانه ملی ایران در قالب پژوهشكده نجوم این پژوهشگاه دنبال می‌شود در پاسخ به ایسنا كه روند پیشرفت طرح و تعیین محل رصدخانه را جویا شد از پایان مكان‌یابی رصدخانه ملی ایران خبر داد و اعلام كرد: با توجه به نزدیكی شرایط دو ارتفاع مورد بررسی در قم و كاشان، مطالعات و اندازه‌گیری‌های دقیقی برای انتخاب محل مناسبتر برای احداث رصدخانه ملی انجام شد كه سرانجام ارتفاعات دینوا در قم به دلیل شرایط مناسبتر نجومی به عنوان گزینه نهایی برای راه‌اندازی رصدخانه ملی ایران انتخاب شد.

وی با اشاره به این كه روشنایی آسمان از مهمترین پارامترها در انتخاب مكان رصدخانه بوده كه خصوصا در انتخاب گزینه برتر از بین دو كاندیدای نهایی بیشترین نقش را داشته است، خاطرنشان كرد: بخشی از روشنایی آسمان مربوط به روشنایی غیر طبیعی است كه در آینده با وزارت نیرو هماهنگی می‌كنیم تا لامپ‌های روشنایی معابر عمومی را به نحوی پوشش دهند كه نور كمتری از آنها به آسمان برسد كه كاری شدنی است و بخشی هم كه مربوط به عالم طبیعت و پارامتر دیدن بوده با مشخصات مختلف شامل غبار هوا، باران،‌ آب و هوا و عناصر موجود در فضا ارزیابی شده كه در نهایت كوه‌های دینوا بیشترین نمره را كرده است.

رییس پژوهشگاه دانش‌های بنیادی (IPM) با اذعان به این كه طرح مكان‌یابی رصدخانه ملی ایران سال‌ها به طول انجامیده است، صرف این زمان طولانی را با توجه به اهمیت و ویژگی‌های مكانی مدنظر در احداث رصدخانه ملی كه باید از دریچه آن به اعماق آسمان نفوذ كرد، ضروری خواند و تصریح كرد: مكان رصدخانه با وسواس و دقت علمی استاندارد بین‌المللی تعیین شده است.

شاید می‌توانستیم سریعتر تصمیم بگیریم اما هر بار كه نتایج آماده شد، نشست‌های خوبی با حضور متخصصان خارجی برگزار شد و به نتیجه می رسیدیم كه باید قدم دیگری برای افزایش دقت مكان‌یابی برداشته شود.

به گفته لاریجانی، مكان‌یابی رصدخانه‌ها واجد مهمترین تكنیك‌های فنی است كه پژوهشگرانی ایرانی در روند پروژه به این دانش دست یافته‌اند.

رییس پژوهشگاه دانش‌های بنیادی با بیان اینكه مراحل بعدی احداث رصدخانه مانند تعیین مشخصات فنی تلسكوپ ، آینه‌ها و ویژگی حمل انجام شده است ، گفت: شبكه رایانه‌یی كه باید اطلاعات را منتقل كند طراحی شده و در حال گذارندن مراحل مقدماتی است و نیروی انسانی مورد نیاز آن هم در حال تربیت است و امیدواریم كه طبق برنامه‌ریزی انجام شده ، تلسكوپ رصدخانه ملی ایران به لحاظ آینه تا سال آینده ساخته شده و طی سه سال آینده اولین رصدهای علمی رصدخانه ملی ایران آغاز شود.

لاریجانی خاطرنشان كرد: آینه خام تلسكوپ در كشورهای اروپایی صاحب این تكنولوژی ساخته و سایر قسمت‌های آن در ایران ساخته می‌شود و آزمایشگاه مربوطه نیز راه‌اندازی شده است.


وی افزود: این رصدخانه با گذشت حدود یك هزار سال از ساخت رصدخانه معروف خواجه نصیرالدین طوسی احداث می‌شود و طبعا نباید پس از این زمان طولانی ، مجموعه‌ای درجه دو ساخته شود و لذا به دنبال احداث رصدخانه‌ای كاملا مدرن هستیم.

دكتر لاریجانی در پایان با بیان اینكه این تلكسوپ قرار نیست آخرین تلسكوپ كشور باشد، بلكه بناست بعد از هزار سال وارد فعالیت‌های جدی رصدی شویم ، خاطرنشان كرد: مطمئنا با تلسكوپ‌های كلاس دو یا سه متر كه در طرح رصدخانه ملی مدنظر قرار دارد می‌توان كارهای دسته اول علمی انجام داد.

فعالیت مكان‌یابی رصدخانه ملی ایران در چند سال گذشته با نظارت مركز تحصیلات تكمیلی در علوم پایه زنجان به ریاست دكتر یوسف ثبوتی زیر نظر دكتر سعدالله نصیری قیداری انجام شده است.

ابتدا با استفاده از داده‌های هواشناسی 33 منطقه در كشور كه بر اساس مشاهدات اولیه شرایط بهتری داشتند. چهار محل مناسب از لحاظ پوشش ابری ، باد ، زلزله شناسی انتخاب شد و سپس با ابزارهای تخصصی تشخیص كیفیت شرایط رصدی (DIMM) وضعیت جو در آنها مورد بررسی قرار گرفت و سپس در مناسب‌ترین بلندی ممكن در هر محل یك گروه برای اندازه‌گیری‌های بعدی مستقر شد.

این گروه‌ها در شرایطی دشوار در مناطقی دور افتاده در همه شب‌هایی كه آسمان صاف بوده به ثبت داده‌های كیفیت جو پرداخته‌اند.

نتایج این بررسی‌ها منجر به انتخاب نواحی نامزد اصلی احداث رصدخانه ملی شده است. پیگیری این اندازه‌گیریها همچنان فعالیت با اهمیتی برای رصدخانه ملی است.

در تعیین محل مناسب برای استقرار رصدخانه باید پارامترهای متعددی را از عوارض زمین شناختی مانند وجود گسل‌ها و معادن گرفته تا جریان‌های باد و اختلاف فشار، آلودگی نوری، پایداری جوی و از این قبیل منظور كرد.

این اطلاعات مشخص خواهند كرد كه پارامتر دید برای هر محل چقدر است و بنابراین چه ابزاری برای آن محل مناسب خواهد بود. به همین دلیل داده‌های كیفیت جو برای طراحی فنی تلسكوپ و بهره‌برداری بهینه از رصدخانه ضروری است. البته داده‌های گردآوری شده در این بررسی مستقلا هم ارزش علمی دارند و مجموعه آنها شناسنامه مناطق ایران از لحاظ امكان استفاده از آسمان این كشور برای دانش جهانی نجوم محسوب می‌شود.

آسمان صاف هم گاه موهبتی است، مثلا برخورداری كشور شیلی از آسمان بسیار صاف باعث شد كه كشورهای اروپایی در چارچوب سازمان رصدخانه جنوب اروپا از دهه 70 میلادی به بعد میلیاردها دلار برای ساختن رصدخانه در این كشور ــ علیرغم اوضاع بی‌ثباتش ــ سرمایه‌گذاری و درآمد ارزی هنگفتی نصیب آن كنند.

نكته مهم این است كه با پایان گرفتن برنامه هشت ساله مكانیابی رصدخانه كه چهار سال آن هم با تحققات میدانی و داده‌گیری‌های محیطی همراه بوده، كشور ما به فن‌آوری و دانش پیشرفته‌ای از مكان‌یابی دست یافته است و از این پس می‌تواند این دانسته‌ها و مهارت‌ها را به كشورهای دیگر منتقل كند.

این نخستین دانش پایه و فن‌آوری پیشرفته‌ای است كه طرح رصدخانه ملی ایران برای ایرانیان به ارمغان آورده است و مسلما پا به پای تكمیل مراحل بعدی باز هم خواهد آورد.

 

در پایان چند نکته را بیان می کنیم :

1. قرار بود که 1 ماه قبل مکان رصدخانه مشخص شود.  خبر درج شده در رایطه به این موضوع 
2. مسئول طرح رصدخانه ملی جناب آقای دکتر قیدری هستند، اما ایشان چرا این خبر را درج نکردند؟
3. وب سایت رسمی رصدخانه ملی ایران در اینباره تا ساعت 13 روز دوشنبه 25 آذرماه 1387 این خبر را درج نکرده است.  www.noi.ir

امیدواریم که طرح رصدخانه ملی ایران هرچه سریعتر به پایان یابد و ستاره‌شناسان به آرزوی خود برسند.