شبهایی كه ماه بدر از افق طلوع می‌كند چه حس و حالی دارید؟ سعی می‌كنید در طول شب ماه گرد و زیبا و نورانی را تماشا كنید. نور بسیار زیاد ماه زمین را به راحتی روشن می‌كند و می‌توانید بدون نور چراغ در تاریكی حركت كنید. ولی در شامگاه چهارشنبه 25 خرداد 1390 اتفاق جالبی در راه خواهد بود.

ساعتی پس از غروب خورشید و زمانی كه ماه بدر سر از افق برمی‌آورد دیگر نمی‌توانیم به نورافكنی آن دلخوش باشیم. چون این زمین است كه تا ساعتی دیگر چهره‌ی سرخ فام بر روی ماه خواهد نشاند. ماه‌گرفتگی از گذشته‌های دور داستان‌های زیبایی را با خود به همراه داشته است. از جنگ‌ها و صلح‌هایی كه به خاطر رویداد خسوف انجام شد تا نجات ماجراجوی معروف كریستوف كلمب از چنگال گرسنگی! در واقع كلمب از جهل آن زمان بومیان جامائیكا استفاده كرد و زمانی كه دید آنها حاضر نیستند توشه‌ی راه آنان را فراهم كنند لذا از حقه‌ی طبیعی خسوف 29 فوریه 1504 میلادی استفاده كرد و توانست سالم به اروپا بازگردد.

 

 

 

پدیده‌ی ماه گرفتگی یا خسوف زمانی رخ می دهد كه زمین در بین ماه و خورشید واقع شود. آنگاه زمین سدی عظیم را در رسیدن نور خورشید به ماه ایجاد می‌كند و نور سفیدرنگ ماه كه حاصل بازتابش نورخورشید است را از آن می‌گیرد و در عوض با نوری كه از جو خود می‌گذراند چهره‌ای سرخ‌رنگ را به ماه هدیه می‌دهد. خسوف به سه نوع نیمسایه‌ای، جزئی و كلی قابل ممكن است اتفاق بی‌افتد.
در خسوف نیمسایه‌ای ناظر فرضی بر سطح ماه شاهد كسوف جزئی است. و ناظر زمین رفته رفته افت نوری را در یكی از لبه‌های شمالی یا جنوبی ماه مشاهده می‌كند، ولی قرص ماه كماكان دیده می‌شود.
در خسوف جزئی مقداری از ماه وارد سایه زمین می‌شود ولی كل قرص ماه درون سایه زمین قرار نمی‌گیرد و ماه كاملاً از لبه‌ی سایه زمین

عبور می‌كند.

 

 

 

در خسوف كلی تمام قرص ماه وارد سایه‌ی زمین می‌شود و چون ماه یك چهارم زمین است در زمان خسوف كلی در تمام سایه زمین قرار می‌گیرد و لذا ساكنین مناطقی كه در آن نقطه شب باشد می‌توانند خسوف كلی را مشاهده كنند.
جالب است بدانید كه احتمال وقوع خسوف نیمسایه‌ای بیشتر از سایر خسوف‌ها است. در یك بررسی پنج‌هزار ساله از تعداد 12064 هزار عدد خسوف، تعداد 4378 هزار عدد (36.3 درصد) خسوف نیمسایه‌ای، تعداد 4207 هزار عدد (34.9 درصد) خسوف جزئی و 3479 هزار عدد (28.8 درصد) خسوف كلی رخ می‌دهد. پس ما به پدیده‌ای نادر از دسته‌های خسوف می‌نگریم كه در معدود زمانی ماه از مركز سایه زمین نیز عبور خواهد كرد.
چرا خسوف قرمز رنگ است؟
گازهای جو زمین امواجی را كه به خود جذب می‌كنند از رده‌ی طیفی پایین و به خصوص رنگ آبی است. به همین دلیل آسمان بالای سرمان آبی رنگ دیده می‌شود. در عوض اكثر امواج رده‌ی طیفی بالا كه قرمز، زرد و نارنجی از آن دسته هستند را از خود عبور می‌دهد. پس ماه در زمان خسوف به رنگ قرمز درمی‌آید. ولی این رنگ قرمز به علت‌های زیر خالص نیست و مخلوطی از چند رنگ طیف قرمز است و بنا به دلایل زیر در خسوف‌های مختلف تغییر می‌كند.
1-    وجود غبارهای آتشفشانی و غبارها و ابرهای سطح زمین
2-    قرارگیری ماه در حضیض یا اوج مداری
3-    عبور ماه از مركز سایه
هر چه غبار موجود در جو بیشتر و ماه در حضیض مداری و فاصله‌ی كمتری از مركز سایه داشته باشد بر تاریكی خسوف افزوده می‌شود. در خسوف 25-26 خرداد 1390 ماه 2 عامل دوم و سوم را دارد و لذا به راحتی تاریك‌تر از خسوف‌های گذشته دیده می‌شود ولی اگر فوران آتشفشانی 2 خرداد در ایسلند و یا وقایع اسفندماه گذشته در ژاپن در جو باقی بماند پس می‌توانیم شاهد خسوف كلی تیره‌تری باشیم. بر اساس تحقیقات نگارنده میزان غبارهای موجود در جو تا اواسط خردادماه از میزان غبارهای مشابه در خسوف گذشته در 30 آذر 1389 بیشتر است و لذا اگر شرایط كماكان ادامه یابد می‌توانیم به خسوفی تیره‌تر امیدوارم باشیم.

 

 

 

آندره دانژون اخترشناس فرانسوی در قرن گذشته طی بررسی‌ها متوجه شد كه در زمان خسوف كلی یكی از انواع پنج رنگ اط طیف قرمزممكن است شكل بگیرید. این رنگ‌ها كه به مقیاس دانژون شهرت دارد با حرف L مشخص و به شرح زیر است.
L=0: به معنی خسوفی بسیار تیره كه در آن قرص ماه تقریباً ناپدید می‌شود به خصوص در وسط كلیت
L=1: به معنی خسوفی تیره كه قرص ماه به رنگ خاكستری یا قهوه‌ای در می‌آید و جزئیات روی آن به زحمت دیده می‌شود
L=2: به معنی خسوفی به رنگ سرخ جگری كه بخش مركزی سایه زمین بسیار تیره و قسمت‌های بیرونی آن به نسبت روشن‌تر است
L=3: به معنی خسوفی است به رنگ قرمز آجری كه حاشیه سایه در این حالت بسیار روشن و به رنگ زرد است
L=4: به معنی خسوفی به رنگ سرخ مسی و یا نارنجی كه حاشیه سایه در این حالت بسیار روشن بوده و ته رنگ آبی دارد.
طبق بررسی‌ها به نظر می‌رسد كه رنگ ماه در زمان خسوف كلی به L=2 یا كمی تیره‌تر بگراید.
بررسی خسوف 25-26 خرداد 1390
خسوف در شامگاه چهارشنبه 25 خرداد 1390 در ساعت 21:54:37 با خسوف نیمسایه‌ای آغاز می‌شود. تشخیص خسوف نیمسایه‌ای كار بسیار مشكلی است و اگر ارتفاع ماه از افق مانند خسوف آتی كم باشد، زمانی كه ماه در حدود 20 درصد وارد سایه شده است می‌توانیم خسوف نیمسایه‌ای را با تلسكوپ تشخیص دهیم و زمانی كه این درصد به حدود 50 درصد نیز رسید می‌توانیم خسوف نیمسایه‌ای را با چشم نیز به راحتی تشخیص دهیم.

 

 

ماه رفته رفته وارد سایه زمین می‌شود و دقایقی پیش از آغاز خسوف جزئی تاریكی عظیمی از خسوف نیمسایه‌ای در لبه‌ی غربی ماه به وضوح قابل مشاهده است. در ساعت 22:52:57 اولین برخورد سایه زمین با لبه‌ی غربی ماه صورت می‌گیرد و خسوف جزئی آغاز می‌شود.
چون ماه قصد دارد از مركز سایه زمین عبور كند پس خسوف جزئی در سریعترین زمان ممكن روی می‌دهد و ماه با حركت خود در ساعت 23:52:29 به سرعت در عرض یك ساعت وارد سایه‌ی زمین می‌شود. از این زمان به مدت 100 دقیقه شاهد خسوف كلی خواهیم بود.
در ساعت 00:43:44 بامداد 26 خردادماه وسط كلیت خسوف رخ می‌دهد. در این زمان ماه به بیشترین تاریكی خود می‌رسد و لذا می‌توانید در این زمان مقیاس دانژون را تعیین كنید.
ماه كه دیگر از فرط تاریكی خسته شده رفته رفته به لبه‌های سایه نزدیك می‌شود و البته دائماً لبه‌ی غربی آن روشن تر می‌شود تا جایی كه در ساعت 01:32:42 خسوف كلی به پایان برسد.
ماه رفته رفته از درون سایه زمین خارج می‌شود تا جایی كه در ساعت 02:32:14 ماه به طور كامل از سایه زمین خارج می‌شود.
دقایقی می‌توانید خسوف نیمسایه‌ای را به نظاره بنشینید ولی پایان مراحل خسوف با پایان‌یافتن خسوف نیمسایه‌ای در ساعت 03:30:41 به پایان می‌رسد.

 

 

 

ماه در زمان خسوف در صورت فلكی مارافسای و درون راه‌شیری به سر می‌برد و بد نیست در زمان گرفت كلی علاوه بر رصد سحابی‌ها و خوشه‌های صورت فلكی قوس قدر ماه را نیز با استفاده از ستارگان اطراف و حتی عكاسی تعیین كنید. این خسوف در آسیا به جز نوار شمالی آن، آفریقا، اروپا، اقیانوسیه، آمریكای جنوبی و جنوبگان قابل مشاهده است. در واقع تنها قاره‌ای كه از رصد حتی قسمتی از این خسوف محروم می‌ماند آمریكای شمالی خواهد بود.
با توجه به پایان یافتن امتحانات مدارس و شروع نشدن امتحانات اكثر دانشگاهیان و با عنایت به این مسئله كه خسوف در زمان بسیار مناسب از لحاظ فصلی روی می‌دهد لذا فرصت بسیار زیبایی است كه با دوستان و آشنایان ضیافتی شبانه را برای رصد یك خسوف زیبا و به یادماندنی ترتیب دهید.
خسوف بعدی كلی است و در شامگاه شنبه 19 آذرماه 1390 مقارن با طلوع ماه رخ می‌دهد و اگر این خسوف طولانی را از دست دادید بایستی تا 5 مرداد 1397 منتظر بمانید تا شاهد 103 دقیقه خسوف كلی طولانی دیگری در ایران باشید!

 

 

 نویسنده : علی ابراهیمی سراجی

 

 

عضویت ویژه در سامانه پیامک آسمان شب ایران