در سال 1610 ستاره‌شناس معروفی به نام گالیله - که از او به عنوان آغازگر رصد آسمان با تلسکوپ یاد می‌کنند – چهار جسم نورانی را مشاهده می‌کرد که به دور سیاره‌ی مشتری در حال گردش هستند و لذا نام قمر را بر آنها نهاد. امروزه به این چهار قمر قمرهای گالیله‌ای می‌گویند. این قمرها عبارتند از آیو، اروپا، کالیستو و گانیمد که هر کدام در مدت زمان مشخصی به دور سیاره مشتری می‌گردند.

قمرهای مشتری هر کدام دارای ویژگی‌های خاصی هستند که باعث شده رصد آن‌ها برای منجمان از اهمیت بیشتری برخوردار شود. رقص (گردش) قمرهای مشتری می‌تواند هم از نظر رصدی جذاب باشد و هم از دید پژوهشی. حتی می‌توانید از روی مدت زمان گردش این قمرها و حرکت خاص آنها، مختصات جغرافیایی خود را در روی زمین محاسبه کنید.

  تصویر: سایه‌ی قمر مشتری بر روی سطح آن / نیو ساینتیست

فعال‌ترین آتشفشان منظومه شمسی نیز در قمر آیو قرار دارد که اولین بار تصاویر آن توسط کاوشگر ویجر به زمین مخابره شد. این آتشفشان فوران‌هایی از جنس گوگرد دارد که باعث شده سطح آن گوگردی باشد. بزرگترین قمر منظومه‌ی شمسی نیز در بین این چهار قمر قرار دارد و نام آن گانیمد است. گانیمد با قطری برابر با 5268 کیلومتر از سیاره عطارد نیز بزرگتر است. قمر اروپا که با قطری برابر با 3130 کیلومتر کوچک‌ترین عضو این خانواده است، یكی از كاندیدهای وجود حیات در منظومه‌ی شمسی محسوب می‌شود. کالیستو نیز با قطری برابر با 4808 کیلومتر در رده بزرگترین قمرهای منظومه‌ی شمسی قرار دارد.

قمرهای گالیله‌ای به ترتیب از این قرارند: آیو با فاصله 421700 هزار کیلومتر از مشتری و دوره گردش 1.7 روز به دور خورشید، اروپا با فاصله 671034 هزار کیلومتر و دوره گردش 3.55 روز، گانیمد با فاصله 1070412 میلیون کیلومتر و دوره گردش 7.15 روز و کالیستو با فاصله 1882709میلیون كیلومتر و مدت زمان گردش 16.69 روز، به گرد غول منظومه‌ی شمسی در حال چرخش هستند.

سیاره مشتری به گونه‌ای در منظومه‌ی شمسی قرار گرفته است که از زمین می‌توانیم حرکت قمرهای آن را به آسانی مشاهده و چند رویداد بسیار جذاب و علمی را رصد کنیم. اختفا و گذر دو رویداد بسیار مهم در زمینه گردش قمرهای مشتری هستند. سیاره مشتری مانند سایر اجرام دارای سایه‌ای است که در پشت این سیاره قرار دارد و به دلیل ابعاد بزرگ سیاره، طول آن به میلیون‌ها کیلومتر می‌رسد. قمرهای گالیله‌ای حتی تا 2 میلیون کیلومتر از این سیاره فاصله می‌گیرند. بنابراین می‌توانند به درون سایه مشتری فرو روند و شاهد خورشید گرفتگی برای مدت چندین ساعت باشند!!! عكس این مطلب نیز رخ می‌دهد. یعنی عبور از جلوی مشتری. البته به دلیل نور بالای سیاره‌ی مشتری ما نمی‌توانیم این عبور را ببینیم. ولی می‌توانیم ورود و خروج سایه‌ی قمرهای مشتری را به سطح این سیاره شاهد باشیم. رصد این رویدادها به ابزار مناسب با بزرگنمایی بالا نیاز دارد و حتی می توانید با عکاسی پروژهای پژوهشی درباره این قمرها را برای خود رقم بزنید. مشتری 19 تیر‌ماه به مقابله با زمین می‌رسد و فرصت مناسبی است كه بتوانید این پدیده‌ها را رصد نمایید.

جدول گذر و اختفای قمرهای مشتری از تاریخ 18 خردادماه الی 21 خردادماه

نویسنده: خسرو جعفری زاده

مدیر وب سایت آسمان شب ایران، عکاس آسمان شب