آموزشگاه آنلاین ستاره‌شناسی: آموزش ببینید، تلسکوپ جایزه بگیرید! نام‌نویسی

پدیده‌ی ماه گرفتی از دیرباز مورد توجه انسان های قرار داشته و در طول سال ها گرفت های تاریخی بسیاری مورد توجه بوده است. در شامگاه چهارشنبه 11 بهمن 1396 ماه گرفته از افق شرقی طلوع خواهد کرد و ساعتی میهمان آسمان شب ایران خواهد بود. به همین مناسبت به بررسی پدیده ی ماه گرفتگی خواهیم پرداخت.

 کریستوف کلمب با یک ماه گرفتگی نجات یافت!
Christopher Columbusبا آن که ارسطو فیلسوف یونانی در 430 سال پیش از میلاد با پدیده ی ماه گرفتگی متوجه گردبودن زمین شد ولی تا قرن ها بعد اقدامی در جهت اثبات آن صورت نگرفت. ولی کلمب اولین فردی بود که با حمایت دربار اسپانیا تصمیم گرفت راه جدیدی برای داد و ستد با آسیا پیدا کند. او در سال 1492 با عبور از اقیانوس اطلس به خشکی رسید و قاره ی آمریکا را کشف کرد. او با بومیانی روبرو شد که مانند انسان های اولیه زندگی می کردند. این کشف مهم باعث شد تا کلمب چند مرتبه بین آمریکا و اروپا طی مسیر کند و سرانجام در سفر چهارم تصمیم بگیرد راهی را برای عبور از قاره ی آمریکا پیدا نماید. ولی در این سفر به علت حرکت در سواحل دچار حادثه شد و به قایق بومیان در جامائیکا برخورد کرد و به گل نشست. او مجبور بود برای تعمیر کشتی با بومیان داد و ستد کند و در ازای بدلیجات کم ارزش از آنها آذوقه بگیرد. ولی عده ای در کشتی که به خاطر وعده های کلمب با او همراه شده بودند برای دریافت آذوقه بیشتر دست به شورش زدند و به قتل و غارت بومیان مشغول شدند. با وجود سرکوب شورش بومیان آذوقه را قطع کردند و کلمب دچار مشکل شد. او از عقاید بومیان محلی در پرستش ماه و خورشید اطلاع داشت. بنابراین تقویم منجمی آلمانی را ورق زد و متوجه رویداد خسوف کلی در 25 فوریه 1504 شد که از جامائیکا نیز دیده می شد. او به بومیان هشدار داد تا به او آذوقه بدهند در غیر این صورت ماه را از دید آنها پنهان خواهد کرد. سرانجام زمان وقوع ماه گرفتگی فرا رسید و هر چه زمان می گذشت ماه بیشتر وارد سایه زمین می شد و بومیان به دست و پای کلمب می افتادند. کلمب به درون کشتی رفت و با ساعت شنی منتظر پایان خسوف کلی ماند. قبل از پایان خسوف کلی به نزد بومیان رفت و به آنها گفت که توبه آنها را پذیرفته و باید آذوقه ی او را تامین کنند. دقایقی بعد خسوف پایان یافت و بومیان آذوقه کلمب را تامین کردن تا سرانجام ا از این سفر دریایی نجات یافت و به اسپانیا بازگشت.

خرافات در ماه گرفتگی
به علت آن که این پدیده نسبتا نادر بوده است از گذشته تاکنون خرافات مختلفی پیرامون آن بوده است. در گذشته رنگ قرمز ماه را شوم می پنداشتند و قحطی و جنگ را در آینده با خسوف پیش بینی می کردند. عده ای این پدیده را با زلزله مرتبط می دانستند و حتی شایعاتی پس از زلزله مهیب طبس در شب 25 شهریور 1357 منتشر شد که ماه گرفتگی آن شب به زلزله ارتباط دارد! حتی مدتها به زنان باردار توصیه می شد که در زمان ماه گرفتگی به هیچ کدام از بخش های بدنشان که دچار خارش پوستی شده دست نزنند که فرزندش دچار ماه گرفتگی نشود! ولی امروزه می دانیم که این پدیده ی طبیعی هیچ تاثیری در زندگی ما ندارد و فقط می تواند باعث شود تا ساعاتی را به دور از هیاهوهای زندگی روزمره در کنار یکدیگر به دیدن یکی از جلوه های بی نظیر خلقت خدای متعال مشغول شویم.

ماه گرفتگی چگونه روی می دهد؟
بازی نور و سایه باعث این رویداد زیبا در آسمان شب می شود. خورشید به عنوان جسمی منیر نورافشانی می کند و زمین به عنوان جسمی کدر نورش را باز می تاباند و در پشت خود سایه ای ایجاد می شود. اگر ماه در پشت این سایه پنهان شود شاهد ماه گرفتگی خواهیم بود. البته ماه همیشه وارد سایه زمین نمی شود و جالب است بدانید سه نوع ماه گرفتگی روی می دهد.

lunar eclipses diagram 01


در اطراف سایه زمین منطقه نیمسایه وجود دارد که در آن فقط بخش هایی از قرص خورشید توسط زمین پوشیده شده است. بنابراین فقط مقداری از نور ماه کاهش می یابد. به این نوع خسوف نیمسایه ای می گویند که معمولا در وسط خسوف که ماه به سایه زمین نزدیک تر است تشخیص راحت تری دارد.
نوع نادر از ماه گرفتگی به نام جزئی وجود دارد که فقط بخشی از ماه وارد سایه زمین می شود.
و نوع سوم ماه گرفتگی که کلی است ماه به طور کامل وارد سایه زمین می شود و دقایق یا ساعتی از دید زمینیان پنهان می شود.
جالب است بدانید که در ظاهر تعداد مشاهده ماه گرفتگی از خورشیدگرفتگی بیشتر به نظر می رسد. چون هر منطقه ای که در شب باشد می تواند ماه گرفتگی را ببیند ولی هر منطقه ای که روز باشد نمی تواند شاهد خورشیدگرفتگی باشد.

چرا رنگ ماه قرمز است؟
زمانی که ماه وارد سایه زمین می شود هیچ نوری از خورشید به آن نمی رسد و بایستی کاملا تیره شود ولی در واقعیت به این شکل نیست و به رنگ قرمز دیده می شود. زیرا بر دور زمین جوی از گازهای مختلف وجود دارد که با توجه به این که درصد زیادی از جو زمین از گاز نیتروژن است بنابراین امواجی از طیف خورشید که به رنگ آبی نزدیک است در جو زمین شکسته می شود و امواج قرمز از جو زمین عبور می کند. این رنگ در سایه زمین منعکس می شود و در زمان ماه گرفتگی ماه به رنگ قرمز تیره دیده می شود.

10069 lunar eclipse 01 2018 02

بررسی وضعیت رصد خسوف 11 بهمن در ایران
ماه گرفتگی 11 بهمن 1396 از ساعت 14:21:15 با گرفت نیمسایه ای آغاز می شود ولی تا ساعت 17 که طلوع ماه در ایران است قابل مشاهده نیست. بعد از طلوع ماه رفته رفته از شمال شرقی ایران می توان شاهد گرفت کلی بود. ولی از نیمه های مرکزی به سمت غرب ایران فقط می توان ماه گرفتگی جزئی را دید.
برای دیدن ماه گرفتگی بایستی منتظر غروب خورشید بمانید. سعی کنید حتما غروب خورشید را نظاره گر باشید چون دقیقا روبروی محل غروب خورشید محل غروب ماه است و شما می توانید منتظر طلوع ماه در محل مشخص شده بمانید. اگر در نیمه ی شرقی ایران باشید به علت کم نور بودن ماه مدتی طول می کشد تا شاهد گرفت کلی باشید ولی در نیمه ی غربی ایران می توانید پس از طلوع ماه هلال زیبایی از ماه گرفته را در افق شرقی ببینید.

10069 lunar eclipse 01 2018 01

ماه آبی و ابرماه چیست؟
در تقویم غربی ها اصطلاحی به نام ماه آبی وجود دارد که اگر دو ماه بدر همزمان در یک ماه میلادی قرار گیرد اطلاق می شود که به ماه دوم ماه آبی گفته می شود. حال این ماه آبی با ابرماه همزمان شده است. یعنی ماه کامل در نزدیکترین فاصله خود با زمین قرار دارد. ابرماه در دوره ی سه تایی تکرار می شود و این سومین ابرماه است که شاهد آن خواهیم بود که همزمان با آن خسوف کلی نیز روی می دهد. آن چه که باعث نادربودن این پدیده نزد غربی ها می شود این است که طی 150 سال گذشته ماه آبی، ابرماه و ماه گرفتگی همزمان نشده است!

عکاسی و فیلم برداری از خسوف
پدیده ی ماه گرفتگی فرصت زیبایی برای رصد و ثبت عناصر زیبایی و علمی است. اگر در افق شرقی محل طلوع ماه را محاسبه دقیق نمایید می توانید شاهد طلوع ماه گرفته و تطبیق با عنصری زمینی باشید تا عکس زیبایی تهیه نمایید.
از طرفی اگر به ثبت خروج سایه زمین از دهانه های ماه علاقه منداید می توانید با تلسکوپ به ثبت این رویداد بپردازید.
البته لنزهای تله برای عکاسی از ماه گرفتگی بیشتر توصیه می گردد تا ماه گرفته در آن بهتر به ثبت برسد.
فیلم برداری از ماه گرفتگی نیز می تواند بسیار جذاب باشد. مخصوصا فیلم برداری به صورت قلمدوش از تلسکوپ و یا فیلم برداری نمای باز که می تواند بسیار دیدنی باشد و حتی با ترکیب تصاویر در نرم افزارهای کاربردی تصاویر با کیفیتی از ماه به دست آورید.

 

iranoptic banner 07 

نویسنده: علی ابراهیمی سراجی

مدرس ستاره‌شناسی، عضو ستاد استهلال کشور، رصدگر با تجربه هلال ماه، محقق گرفتهای ماه و خورشید

celestron banner 02

iranoptic 03

هر هفته یک چهره از آسمان شب ایران را پیش چشمان شما خواهیم آورد