ماهنامه نجوم شماره 193 منتشر شد. خلاصه ای از اخبار و مقالات این شماره را مشاهده می‌نمائید...
ر این شماره می‌خوانید:
یادداشت: رضا منصوری، شهاب صقری و پوریا ناظمی/ 6
اخبارجهان، ترجمه شادی حامدی آزاد/ 8
باز هم معمای ستاره‌ی اپسیلون-ارابه‌ران، ترجمه شهرزاد ایرانی/ 11
منبعی عجیب برای پرتوهای كیهانی: بچهسیاهچالهها، ترجمه سید سروش ستوده/ 12
شكل‌گیری سیارات در اطراف ستارگان دوتایی، ترجمه الهام شعبانی/ 13
اخبار ایران، گردآوری زهرا رحیمدل/ 14
نگاه خیره‌ی ناسا به خورشید، ترجمه شادی حامدی آزاد/ 16
یافتن نخستین كهكشان‌ها، ترجمه شادی حامدی آزاد/ 18
انبساط عالم، رضا منصوری/ 24
آینده‌ی نامعلوم روح، ترجمه سید سروش ستوده/ 27
ستاره‌های هیمالیا، بابك امین تفرشی/ 28
گپی با پیشگامان: به دنبال جام مقدس اخترشناسان، پوریا ناظمی/ 32
آسمان در این ماه (اسفند 1388):
- ستاره‌ی درخشانی كه آسان فراموش می‌شود!، كاظم كوكرم / 34
- نقشه‌ی آسمان و پدیده‌های آسمان اسفند 1388/ 36
- دیدار با اعضای منظومه‌ی شمسی در اسفند 1388، محمد حسین الماسی، فائزه آقایی/ 38
- وداع تا دیدار با طعم نوروزی، علی ابراهیمی سراجی/ 40
- شفافیت و پارامتر دید در آسمان پاك، ترجمه محمد حسین الماسی/ 42
- مسیه در ماه زنده است!، محمد حسین الماسی/ 43
آیا كیهان‌شناسی به پایان می‌رسد؟ ترجمه سلیمان فرهادیان/ 44
من و تلسكوپم، بابك سدهی/ 50
نوسانات روشنایی در ستاره‌های خورشیدگون: معما پیچیده‌تر می‌شود، ترجمه علی فهیم‌نیا/ 54
40 هدف شگفت‌انگیز رصدی در آسمان زمستان، ترجمه شهاب صقری/ 55
آشنایی با محصول: آسمان‌نمای دیجیتال/ 60
نجوم به زبان آدمیزاد: نور هم شكستنی است!، فاطمه عظیم‌لو/ 62
چگونه ابرنواختر كشف كردم/ 64
بازارچه نجومی و اشتراك/ 65
یك عكس، یك خاطره، اشین دانیلی ذكریان/ 69
یادداشت:
- سال نجوم، گالیله، و تفکر علمی، رضا منصوری
سال نجوم با انگیزه‌ی گالیله‌ای آن هم تمام شد. امیدوارم برای ثبت در تاریخ هم که شده کسانی فعالیت‌های کشورمان را در سال جهانی نجوم جمع‌بندی و تحلیل کنند، برای عبرت آیندگان: سهم دولت، سهم بخش خصوصی و سمن‌ها (سازمان‌های مردم نهاد) چه اندازه بوده و تا چه حدّ در آینده به هر کدام می‌توان، یا باید، امید داشت؟ اما از یک موضوع قطعاً غفلت شد و آن نقش بی‌بدیل گالیله، و عصر او، در تحول خرد انسانی است...
- نو كه اومد به بازار، دود از كنده بلند می‌شه! ، شهاب صقری
نجوم تنها بود؛ تنهای تنها. در آن سال‌های سخت، مجبور بود تنهایی روی پای خودش بایستد، گلیم خودش را از آب بیرون بكشد. همین كار را هم كرد. در آن دوران (به بیش از 18 سال پیش برگردید) دنیای نجوم ایران جور دیگری بود: كتاب‌های نجومی انگشت‌شمار بودند، آماتورهای جدی و كاركشته هم انگشت‌شمار بودند. ابزارهای نجوم آماتوری اسباب‌بازی بودند و آگاهی عموم از علم نجوم ناچیز بود. در چنین شرایطی مجله‌ی نجوم پا به عرصه گذاشت و هر چند بسیار نحیف بود (36 صفحه) به‌خوبی جامعه‌ی نجومی آن زمان را سیراب كرد...
- حماسه‌ی شورمندی، پوریا ناظمی
سال 1356/1977 بود كه نمایش فیلم جنگ ستارگان جرج لوكاس، فصلی تازه در سینمای جهان گشود. اپرایی فضایی كه با تلفیق اسطوره‌های كهن و دیدگاه‌های آینده‌نگرانه، میلیون‌ها نفر را به سینماها كشاند تا داستانی را روایت كند كه در زمانی بسیار دور در كهكشانی بسیار دوردست اتفاق افتاده بود. لوكاس جهانی جدید را خلق كرده بود كه سینمای جهان را برای همیشه تحت تأثیر خود قرار داد...
-------------------------------------------------------------------------------
آیا کیهان‌شناسی به پایان می‌رسد؟
لارنس كراوس و رابرت شِرِر
هر عالم شتاب‌داری، همه‌ی نشانه‌های آغاز خود را محو می‌كند.
صد سال پیش، اگر مقاله‌ای درباره‌ی تاریخ و ساختار بزرگ‌مقیاس عالم در مجلات معتبر اخترشناسی به چاپ می‌رسید، حتماً سراسر اشتباه بود. دانشمندان در سال 1908 میلادی گمان می‌كردند كلّ عالم فقط كهكشان ماست. آن‌ها كهكشان ما را به‌صورت «عالمی جزیره‌ای» در نظر می‌گرفتند، به بیان دیگر آن را خوشه‌ای از ستارگان می‌دانستند كه خلأیی بی‌نهایت آن را در بر گرفته است. اما اكنون می‌دانیم كه كهكشان ما تنها یك كهكشان در میان 400 میلیارد كهكشان در عالم قابل دیدن است. در سال 1908، دانشمندان اتفاق نظر داشتند كه ...
-------------------------------------------------------------------------------
نجوم به زبان آدمیزاد:
نور هم شكستنی است!
فاطمه عظیم‌لو
تا به حال به نی یا قاشقی كه در لیوان آب گذاشته شده است نگاه كرده‌اید؟ امتداد قاشق یا نی شكسته به نظر می‌رسد. پس نور همیشه هم به خط مستقیم نمی‌رود! یكی از عواملی كه می‌تواند مسیر نور را منحرف كند، تغییر غلظت محیطی است كه نور از آن می‌گذرد. اگر اهل رانندگی در جاده باشید و با زاویه‌ای غیر از عمود، با سرعت از جاده‌ی آسفالت وارد جاده‌ی خاكی شوید، متوجه خواهید شد كه خودرو شما ناخودآگاه كمی به چپ یا راست منحرف می‌شود. علت آن، اختلاف سرعت حركت چرخ‌ها در جاده‌ی خاكی و آسفالت است. اگر از محیطی با سرعت بیشتر، وارد محیطی با سرعت كمتر بشوید، راستای حركت به خط عمود بر خط جداكننده‌ی دو محیط، نزدیك می‌شود...
-------------------------------------------------------------------------------
من و تلسكوپم
بابك سدهی
بیست و دو سال پیش، از آشنایی كه در آلمان زندگی می‌كرد خواستم تا در سفر بعدی‌اش به ایران تلسكوپی برایم بیاورد. با شوق و ذوق فراوان از اصفهان به تهران رفتم تا هم به استقبال میهمان از فرنگ آمده بروم و هم زودتر به وصال تلسكوپ برسم. میهمان به قول خودش وفا كرد اما گمرك اجازه‌ی ترخیص تلسكوپ را نداد. او را راهی اصفهان كردم و خودم ماندم تا راه چاره‌ای پیدا كنم و بالاخره بعد از سه روز این در و آن در زدن، و با پادرمیانی بعضی مسئولان گمرك و هزار خواهش و تمنا آن را ترخیص كردم و به اصفهان بردم. این همه زحمت برای تلسكوپ نیوتونی 5/4 اینچی...
-------------------------------------------------------------------------------
گپی با پیشگامان
به دنبال جام مقدس1 اخترشناسان
گفت‌وگو از پوریا ناظمی
گفت‌وگوی اختصاصی ماهنامه‌ی نجوم با هیو جونز، استاد دانشگاه هرفوردشایر و یکی از محققان اصلی در كاوشی كه منجر به كشف چهار سیاره‌ی فراخورشیدی در اطراف دو ستاره‌ی نزدیک به خورشید شد...
-------------------------------------------------------------------------------
آینده‌ی نامعلوم روح
در سوم ژانویه‌ی سال 2010 (13 دی 1388)، مریخ‌نورد روح (اسپیریت) ناسا به رکورد 6 سال اکتشافات در سیاره‌ی سرخ دست یافت. با وجود این، زمستان پیش رو در مریخ می‌تواند پایانی باشد برای پرسه‌زدن‌های این روبات دوست‌داشتنی و مبارز...
نوسانات روشنایی در ستاره‌های خورشیدگون: معما پیچیده‌تر می‌شود
تحقیقی گسترده که به کمک تلسکوپ بسیار بزرگ رصدخانه‌ی جنوبی اروپا صورت گرفت معمایی قدیمی درباره‌ی مطالعات ستاره‌های شبیه خورشید را پیچیده‌تر کرد.
نوسانات نامعمول یک‌ساله در روشنایی حدود یک‌سوم ستاره‌های خورشیدگون طی مراحل پایانی زندگی‌شان هنوز توضیحی ندارند. طی دهه‌های اخیر، منجمان توضیحات ممکن گوناگونی را پیشنهاد کرده‌اند، اما رصدهای پُرزحمت اخیر، با تلسکوپ VLT در شیلی، همه‌ی آن‌ها را رد کرده‌اند و فقط معما را پیچیده‌تر می‌کنند. تحقیقات برای یافتن تفسیری مناسب هنوز ادامه دارد...
-------------------------------------------------------------------------------
نگاه خیره‌ی ناسا به خورشید
لارا لِیتون و دین پِسنِل
رصدخانه‌ی دینامیک خورشیدی آشکار می‌کند که خورشید چگونه طوفان‌هایی قدرتمند تولید می‌کند که زمین را تحت تأثیر قرار می‌دهند.
خورشید عمیقاً زمین و فناوری‌های ما را تحت تأثیر قرار می‌دهد. وقتی این نزدیک‌ترین ستاره به ما، شراره‌ها و فوارن‌های تاجیِ ماده تولید می‌کند بادهای خورشیدی هجومی از ذرات را به فضا می‌فرستند که با میدان مغناطیسی زمین برخورد می‌کنند. اثرات این آب‌وهوای فضایی متنوع‌اند: از شفق‌های زیبای قطبی تا قطع وسیع و قابل‌توجه برق در برخی نواحی زمین، تداخل در ارتباطات ماهواره‌ای، و تابش‌های مضرّ...
-------------------------------------------------------------------------------
انبساط عالم
رضا منصوری
« ... و از آنجا خفیری دو بگرفتیم، هریك به ده دینار، تا ما را به میان قومی دیگر برد. قومی عرب بودند كه پیران هفتاد ساله مرا حكایت كردند كه در عمر خویش به‌جز شیر شتر چیزی نخورده بودند. چه در این بادیه چیزی نیست الا علفی شور كه شتر می‌خورد و ایشان خود گمان برند كه همۀ عالم چنان باشد. »
سفرنامه‌ی ناصر خسرو
در نسبیت عام دیدیم كه چگونه فیزیک‌دان‌ها قانون‌هایی را كه روی زمین كوچك كشف كرده‌اند به تمام عالم و به زمان‌های گذشته و آینده تعمیم می‌دهند؛ و این‌گونه است كه كیهان‌شناسان جرأت می‌كنند برای كل عالم مدل بسازند و به آن همچون آزمایشگاهی بزرگ نگاه كنند كه قوانین معتبر روی زمین را می‌توان در آن نیز آزمود. عالمی كه در آن هستیم به شیئی آزمایشگاهی تبدیل می‌شود كه آن را هم با قانون‌های فیزیك بررسی‌اش می‌كنیم. اگر كهكشان‌های نزدیك ما ویژگی ...
-------------------------------------------------------------------------------
باز هم معمای ستاره‌ی اپسیلون-ارابه‌ران
آلن مک‌رابرت
چند هفته پیش اخترشناسان خبر از پیشرفتی بزرگ در حلّ معمای ستاره‌ی اپسیلون-ارابه‌ران دادند. این ستاره‌ی رازآلود هر 1/27 سال به مدت دو سال نیمی از نورش را از دست می‌دهد. باوجودی که این ستاره را می‌توان به‌راحتی با چشم برهنه دید و چندین دهه است که منجمان حرفه‌ای و آماتور آن را مشتاقانه رصد کرده‌اند، حدود دو قرن است که رازهای آن اخترشناسان را شگفت‌زده کرده است...
-------------------------------------------------------------------------------
یافتن نخستین کهکشان‌ها
جاناتان گاردنِر
هابل دورترین کهکشان‌های عالم در دیدرس خودش را به تصویر کشید اما برای دیدن نخستین کهکشان‌های عالم، اخترشناسان باید باز هم ژرف‌تر نگاه کنند.
در اردیبهشت 1388/مِی 2009، فضانوردان دو دوربین جدید بر تلسکوپ فضایی هابل نصب کردند و هابل را قدرتمندتر از پیش ساختند (نجوم شماره‌ی 185، صفحه‌ی 12). دوربین جدید میدان دید باز شماره‌ی 3 (WFC3) حساسیت و میدان دید هابل در نور فروسرخ نزدیک را افزایش داد و موجب 20 برابر بهبود توانایی این تلسکوپ در یافتن کهکشان‌های دوردست شد...
-------------------------------------------------------------------------------
ستاره‌های هیمالیا
بابک امین‌تفرشی
دورتادور این میدان سنگ‌فرش را معابد کهن بودایی و هندو از چوب و سنگ احاطه کرده‌اند. وقتی در میدان میراث جهانی باکتاپور ایستاده‌ای انگار که در تاریخ سفر کرده‌ای، کمتر جایی را در دنیا سراغ دارم که چنین متفاوت از زمان حال باشد. از بالای بنایی بلند نمای شهر بی‌نظیر است. خانه‌های سنتی و پاگوداها (معابد طبقه‌طبقه‌ی بودایی) تا دوردست رفته‌اند و در زمینه‌ی همه‌ی آن‌ها کوه‌های سفیدپوش هیمالیا سر به فلک کشیده‌اند. در این شام‌گاه صاف پاییزی هلال ماه و سیاره‌ی درخشان مشتری بر فراز باکتاپور دیده می‌شوند. این‌جا در شرق کاتماندو (پایتخت نپال)، صدها نفر جمع شده بودند تا ماه را از درون تلسکوپ ببینند. این بزرگ‌ترین شب رصدی انجمن نجوم نپال بود که با همکاری انجمن منجمان بدون مرز و پروژه‌ی جهان در شب یا توآن (TWAN) برگزار می‌شد. با هماهنگی محلی چراغ‌های معابر و نورافکن‌های آثار میراث جهانی مدتی خاموش شد تا آسمان بهتر دیده شود. برای بیشتر مردمی که آنجا بودند این نخستین بار بود که منظره‌ی گودال‌های ماه را از درون تلسکوپ می‌دیدند، همان منظره‌ای که وقتی سیزده ساله بودم زندگی‌ام را برای همیشه تغییر داد...
-------------------------------------------------------------------------------
40 هدف شگفت‌انگیز رصدی در آسمان زمستان
مایكل بكیچ
آسمان زمستان، پُر است از اجرام رصدی‌ِ شگفت‌انگیز. با تلسكوپ می‌توانید از درختان پُربار‌ِ صورت‌های فلكی، میوه‌هایی كیهانی بچینید!
بارها شنیده‌ام كه می‌گویند: «می‌خواهم اجرام بیشتری رصد كنم». در این مقاله، نگاهی می‌اندازیم به 40 جرم ژرف آسمان شب زمستان، تا شیفتگان آسمان در این شب‌های سرد به رصدشان بروند. این اجرام شامل 12 خوشه‌ی ستاره‌ای، 13 سحابی، 11 كهكشان و 4 جرم متفرقه است. هم‌چنین برای آن‌هایی كه اشتهای بیشتری دارند...
اخبار جهان:
- سیاره‌ای سنگی كه شاید گازی بوده
- باز هم سیاره‌ی فراخورشیدی زمین- مانند
- آیا ابرنواخترها هم زمین را تهدید می‌كنند؟
- جابهجایی قطب شمال مغناطیسی کره‌ی زمین
- ماهواره‌ی WISE شروع به كار كرد
- مستند انوشه انصاری در جشنواره‌ی سان‌دَنس
- نخستین نقشه‌ی كامل گانیمد
اخبار ایران:
- باشگاه نجوم تهران
- همایش دانشجویی نجوم در گنبد كاووس
- دومین همایش نجوم و اخترفیزیک در دانشگاه چمران اهواز
- همایش ملی كیهان‌شناسی
نمایشگاه‌های نجومی:
- جهان در شب در استان زنجان
- نمایشگاه عكس از زمین تا کیهان در سیستان و بلوچستان
گزارش مراكز نجومی:
- آغاز مجدد فعالیت‌های مركز نجوم كاسپین اسكای در قزوین
- فعالیت‌های انجمن نجوم آماتوری جابر خوی در سال جهانی نجوم
- برنامه‌های ویژه‌ی سال جهانی نجوم در كاشان
- قابل توجه علاقه‌مندان به گشت‌های رصدی ماهنامه‌ی نجوم
- توفیق حیدرزاده، مؤسس و نخستین سردبیر ماهنامه‌ی نجوم در سوگ از دست دادن عزیزی به سر می برد. همه‌ی همکاران نجوم در سوگ او شریک‌اند و برایش آرزوی صبر دارند.
-------------------------------------------------------------------------------
آسمان در این ماه:
- ستاره‌ی درخشانی كه آسان فراموش می‌شود!
کاظم کوکرم
اگر به نقشه‌ی آسمان اسفند دقت کنیم، می‌بینیم که در مرز صورت‌های فلکی مشهور و کمتر شناخته شده، بیشتر مواقع از ستاره‌ای درخشان با بی‌توجهی می‌گذریم. بیشتر منجمان آماتور گاهی فراموش می‌کنند که ستاره‌ی شعرای شامی ششمین ستاره‌ی پُرنور نیم‌كره‌ی شمالی آسمان است...
- نقشه‌ی آسمان و پدیده‌های آسمان اسفند 1388
- دیدار با اعضای منظومه‌ی شمسی در اسفند 1388
محمدحسین الماسی و فائزه آقایی
با نگاهی گذرا به تصاویر این صفحه درك صحیحی از موقعیت كنونی و جابهجایی سیارات میان صورت‌های فلكی در اسفند خواهید داشت. توجه كنید كه نمایش مسیر جابهجایی دو سیاره‌ی مریخ و زحل، در مختصات استوایی (بُعد و میل، مسیر جابهجایی سیاره نسبت به صورت‌های فلكی و ستارگان) و مسیر جابهجایی سیاره‌ی زهره در مختصات افقی (سمت-ارتفاعی، مسیر جابهجایی سیاره نسبت به افق ناظر) نشان داده شده است. ..
- شکارچیان هلال:
وداع تا دیدار با طعم نوروزی
علی ابراهیمی سراجی
در واپسین روزهای زمستان سال 1388، پیش از آغاز نوروز و در کنار خرید‌های شب عید، بیایید به استقبال دو هلال بسیار جذاب برویم كه آخرین و در عین حال زیباترین هلال‌های سال 1388 محسوب می‌شوند. این موضوع حسن ختام زیبایی برای رؤیت هلال‌های امسال خواهد بود. نكته‌ی جالب در رؤیت این دو هلال قرار‌گیری ماه در اوج مداری است كه باعث شده هر دو هلال صبح‌گاهی و شام‌گاهی به‌صورت نیمه‌بحرانی در كشور قابل مشاهده باشند…
-------------------------------------------------------------------------------
- شفافیت و پارامتر دید در آسمان پاک
گلن چِیپل
با خواندن این مقاله درمی‌یابید که چه چیزی باعث می‌شود اجرام آسمانی را به‌وضوح نبینید.
-------------------------------------------------------------------------------
- رصدگران مهتاب:
مسیه در ماه زنده است!
محمدحسین الماسی
انجمن بین‌المللی نجوم هنگام نام‌گذاری دهانه‌های ماه، نام او را بر یكی از دهانه‌های استثنایی ماه نهاد تا نام مسیه بیش از پیش میان منجمان و رصدگران زنده بماند…
-------------------------------------------------------------------------------
سرنوشت خورشید در تصاویری از مرگ یک ستاره
در فاصله‌ی حدود 550 سال نوری از زمین، ستاره‌ای مشابه خورشید، نفس‌های آخرش را می‌کشد. خی-دجاجه در حال متورم شدن است تا به اندازه‌ی یک غول سرخ درآید، به‌طوری که اگر در منظومه‌ی شمسی ما قرار داشت، همه‌ی سیاره‌ها تا مدار مریخ را می‌بلعید. علاوه بر این، با شدت تمام به بیرون و درون خواهد تپید؛ همانند یک قلب بسیار بزرگ. تصاویر نزدیک جدید از سطح این ستاره‌ی دور، ضربان آن را با جزییاتی بی‌سابقه نشان می‌دهد....
-------------------------------------------------------------------------------
منبعی عجیب برای پرتوهای کیهانی: بچهسیاهچالهها
نیكولاس وتینگتن
پرتوهای کیهانی - ذراتی که تا نزدیکی سرعت نور شتاب گرفته‌اند – به‌طور دائم از خورشید فوران می‌شوند. با این حال، این پرتوها به‌راستی نسبت به آن‌هایی که «پرتوهای کیهانی بسیار پُرانرژی» (UHECRs) نامیده می‌شوند کم‌انرژی‌ترند...
-------------------------------------------------------------------------------
شکل‌گیری سیارات در اطراف ستارگان دوتایی
در داستان‌های علمی-تخیلی و فیلم‌های فضایی اغلب تصویری جذاب از غروب منظومه‌ای دوتایی در افق سیاره نشان می‌دهند (مثلاً فیلم جنگ ستارگان را به یاد بیاورید). هرچند به اثبات رسیده که سیارات ممکن است با گردش در مدارهای رزونانسی در چنین منظومه‌هایی وجود داشته باشند، این فقط برای سیاراتی صدق می‌کند که کاملاً شکل گرفته باشند. آیا منظومه‌های ستاره‌ایِ درحال شکل‌گیری ممکن است قرص بَراَفزایشی هم داشته باشند که سیاراتی از آن شکل بگیرند؟ این پرسش جدیدی است که اخترشناسانی از رصدخانه‌ی جنوبی اروپا در شیلی به همراه دانشمندانی از مؤسسه‌ی نجومی پُتسدام در آلمان تلاش می‌کنند به آن پاسخ دهند...
-------------------------------------------------------------------------------
آشنایی با محصول:
آسمان‌نمای دیجیتال، تحولی در آموزش و ترویج نجوم
آسمان‌نما یا افلاک‌نما ابزاری بی‌نظیر برای نمایش آسمان و آشنایی با زیبایی‌ها و مبانی نجوم در مدارس، دانشگاه‌ها، مراکز فرهنگی و تفریحی است. در حالی که پیش از این تهیه‌ی آسمان‌نمایی کامل به بودجه‌ای چند میلیون دلاری نیاز داشت که فقط از عهده‌ی شهرداری‌ها و سازمان‌های بزرگ بر‌می‌آمد، آسمان‌نماهای دیجیتال امروز با هزینه‌ای حدود صدبار کمتر، امکان تجربه‌ی این ابزار آموزشی را برای بسیاری از مراکز آموزشی و فرهنگی در جهان فراهم کرده‌اند. مؤسسه‌ی آسمان شب برای نخستین بار آسمان‌نماهای مدل دیجیتالیس را در ایران معرفی کرده است. آسمان‌نماهای زنجان و کرج که در سال جهانی نجوم افتتاح شدند اولین کاربران این ابزار در ایران‌اند…
-------------------------------------------------------------------------------
چگونه ابرنواختر كشف كردم
كارولین مور
چگونگی كشف ابرنواختر توسط دختری 14 ساله از زبان خودش ...
یادداشت: رضا منصوری، شهاب صقری و پوریا ناظمی/ 6
اخبارجهان، ترجمه شادی حامدی آزاد/ 8
باز هم معمای ستاره‌ی اپسیلون-ارابه‌ران، ترجمه شهرزاد ایرانی/ 11
منبعی عجیب برای پرتوهای كیهانی: بچهسیاهچالهها، ترجمه سید سروش ستوده/ 12
شكل‌گیری سیارات در اطراف ستارگان دوتایی، ترجمه الهام شعبانی/ 13
اخبار ایران، گردآوری زهرا رحیمدل/ 14
نگاه خیره‌ی ناسا به خورشید، ترجمه شادی حامدی آزاد/ 16
یافتن نخستین كهكشان‌ها، ترجمه شادی حامدی آزاد/ 18
انبساط عالم، رضا منصوری/ 24
آینده‌ی نامعلوم روح، ترجمه سید سروش ستوده/ 27
ستاره‌های هیمالیا، بابك امین تفرشی/ 28
گپی با پیشگامان: به دنبال جام مقدس اخترشناسان، پوریا ناظمی/ 32
آسمان در این ماه (اسفند 1388):
- ستاره‌ی درخشانی كه آسان فراموش می‌شود!، كاظم كوكرم / 34
- نقشه‌ی آسمان و پدیده‌های آسمان اسفند 1388/ 36
- دیدار با اعضای منظومه‌ی شمسی در اسفند 1388، محمد حسین الماسی، فائزه آقایی/ 38
- وداع تا دیدار با طعم نوروزی، علی ابراهیمی سراجی/ 40
- شفافیت و پارامتر دید در آسمان پاك، ترجمه محمد حسین الماسی/ 42
- مسیه در ماه زنده است!، محمد حسین الماسی/ 43
آیا كیهان‌شناسی به پایان می‌رسد؟ ترجمه سلیمان فرهادیان/ 44
من و تلسكوپم، بابك سدهی/ 50
نوسانات روشنایی در ستاره‌های خورشیدگون: معما پیچیده‌تر می‌شود، ترجمه علی فهیم‌نیا/ 54
40 هدف شگفت‌انگیز رصدی در آسمان زمستان، ترجمه شهاب صقری/ 55
آشنایی با محصول: آسمان‌نمای دیجیتال/ 60
نجوم به زبان آدمیزاد: نور هم شكستنی است!، فاطمه عظیم‌لو/ 62
چگونه ابرنواختر كشف كردم/ 64
بازارچه نجومی و اشتراك/ 65
یك عكس، یك خاطره، اشین دانیلی ذكریان/ 69
یادداشت:
- سال نجوم، گالیله، و تفکر علمی، رضا منصوری
سال نجوم با انگیزه‌ی گالیله‌ای آن هم تمام شد. امیدوارم برای ثبت در تاریخ هم که شده کسانی فعالیت‌های کشورمان را در سال جهانی نجوم جمع‌بندی و تحلیل کنند، برای عبرت آیندگان: سهم دولت، سهم بخش خصوصی و سمن‌ها (سازمان‌های مردم نهاد) چه اندازه بوده و تا چه حدّ در آینده به هر کدام می‌توان، یا باید، امید داشت؟ اما از یک موضوع قطعاً غفلت شد و آن نقش بی‌بدیل گالیله، و عصر او، در تحول خرد انسانی است...
- نو كه اومد به بازار، دود از كنده بلند می‌شه! ، شهاب صقری
نجوم تنها بود؛ تنهای تنها. در آن سال‌های سخت، مجبور بود تنهایی روی پای خودش بایستد، گلیم خودش را از آب بیرون بكشد. همین كار را هم كرد. در آن دوران (به بیش از 18 سال پیش برگردید) دنیای نجوم ایران جور دیگری بود: كتاب‌های نجومی انگشت‌شمار بودند، آماتورهای جدی و كاركشته هم انگشت‌شمار بودند. ابزارهای نجوم آماتوری اسباب‌بازی بودند و آگاهی عموم از علم نجوم ناچیز بود. در چنین شرایطی مجله‌ی نجوم پا به عرصه گذاشت و هر چند بسیار نحیف بود (36 صفحه) به‌خوبی جامعه‌ی نجومی آن زمان را سیراب كرد...
- حماسه‌ی شورمندی، پوریا ناظمی
سال 1356/1977 بود كه نمایش فیلم جنگ ستارگان جرج لوكاس، فصلی تازه در سینمای جهان گشود. اپرایی فضایی كه با تلفیق اسطوره‌های كهن و دیدگاه‌های آینده‌نگرانه، میلیون‌ها نفر را به سینماها كشاند تا داستانی را روایت كند كه در زمانی بسیار دور در كهكشانی بسیار دوردست اتفاق افتاده بود. لوكاس جهانی جدید را خلق كرده بود كه سینمای جهان را برای همیشه تحت تأثیر خود قرار داد...
-------------------------------------------------------------------------------
آیا کیهان‌شناسی به پایان می‌رسد؟
لارنس كراوس و رابرت شِرِر
هر عالم شتاب‌داری، همه‌ی نشانه‌های آغاز خود را محو می‌كند.
صد سال پیش، اگر مقاله‌ای درباره‌ی تاریخ و ساختار بزرگ‌مقیاس عالم در مجلات معتبر اخترشناسی به چاپ می‌رسید، حتماً سراسر اشتباه بود. دانشمندان در سال 1908 میلادی گمان می‌كردند كلّ عالم فقط كهكشان ماست. آن‌ها كهكشان ما را به‌صورت «عالمی جزیره‌ای» در نظر می‌گرفتند، به بیان دیگر آن را خوشه‌ای از ستارگان می‌دانستند كه خلأیی بی‌نهایت آن را در بر گرفته است. اما اكنون می‌دانیم كه كهكشان ما تنها یك كهكشان در میان 400 میلیارد كهكشان در عالم قابل دیدن است. در سال 1908، دانشمندان اتفاق نظر داشتند كه ...
-------------------------------------------------------------------------------
نجوم به زبان آدمیزاد:
نور هم شكستنی است!
فاطمه عظیم‌لو
تا به حال به نی یا قاشقی كه در لیوان آب گذاشته شده است نگاه كرده‌اید؟ امتداد قاشق یا نی شكسته به نظر می‌رسد. پس نور همیشه هم به خط مستقیم نمی‌رود! یكی از عواملی كه می‌تواند مسیر نور را منحرف كند، تغییر غلظت محیطی است كه نور از آن می‌گذرد. اگر اهل رانندگی در جاده باشید و با زاویه‌ای غیر از عمود، با سرعت از جاده‌ی آسفالت وارد جاده‌ی خاكی شوید، متوجه خواهید شد كه خودرو شما ناخودآگاه كمی به چپ یا راست منحرف می‌شود. علت آن، اختلاف سرعت حركت چرخ‌ها در جاده‌ی خاكی و آسفالت است. اگر از محیطی با سرعت بیشتر، وارد محیطی با سرعت كمتر بشوید، راستای حركت به خط عمود بر خط جداكننده‌ی دو محیط، نزدیك می‌شود...
-------------------------------------------------------------------------------
من و تلسكوپم
بابك سدهی
بیست و دو سال پیش، از آشنایی كه در آلمان زندگی می‌كرد خواستم تا در سفر بعدی‌اش به ایران تلسكوپی برایم بیاورد. با شوق و ذوق فراوان از اصفهان به تهران رفتم تا هم به استقبال میهمان از فرنگ آمده بروم و هم زودتر به وصال تلسكوپ برسم. میهمان به قول خودش وفا كرد اما گمرك اجازه‌ی ترخیص تلسكوپ را نداد. او را راهی اصفهان كردم و خودم ماندم تا راه چاره‌ای پیدا كنم و بالاخره بعد از سه روز این در و آن در زدن، و با پادرمیانی بعضی مسئولان گمرك و هزار خواهش و تمنا آن را ترخیص كردم و به اصفهان بردم. این همه زحمت برای تلسكوپ نیوتونی 5/4 اینچی...
-------------------------------------------------------------------------------
گپی با پیشگامان
به دنبال جام مقدس1 اخترشناسان
گفت‌وگو از پوریا ناظمی
گفت‌وگوی اختصاصی ماهنامه‌ی نجوم با هیو جونز، استاد دانشگاه هرفوردشایر و یکی از محققان اصلی در كاوشی كه منجر به كشف چهار سیاره‌ی فراخورشیدی در اطراف دو ستاره‌ی نزدیک به خورشید شد...
-------------------------------------------------------------------------------
آینده‌ی نامعلوم روح
در سوم ژانویه‌ی سال 2010 (13 دی 1388)، مریخ‌نورد روح (اسپیریت) ناسا به رکورد 6 سال اکتشافات در سیاره‌ی سرخ دست یافت. با وجود این، زمستان پیش رو در مریخ می‌تواند پایانی باشد برای پرسه‌زدن‌های این روبات دوست‌داشتنی و مبارز...
نوسانات روشنایی در ستاره‌های خورشیدگون: معما پیچیده‌تر می‌شود
تحقیقی گسترده که به کمک تلسکوپ بسیار بزرگ رصدخانه‌ی جنوبی اروپا صورت گرفت معمایی قدیمی درباره‌ی مطالعات ستاره‌های شبیه خورشید را پیچیده‌تر کرد.
نوسانات نامعمول یک‌ساله در روشنایی حدود یک‌سوم ستاره‌های خورشیدگون طی مراحل پایانی زندگی‌شان هنوز توضیحی ندارند. طی دهه‌های اخیر، منجمان توضیحات ممکن گوناگونی را پیشنهاد کرده‌اند، اما رصدهای پُرزحمت اخیر، با تلسکوپ VLT در شیلی، همه‌ی آن‌ها را رد کرده‌اند و فقط معما را پیچیده‌تر می‌کنند. تحقیقات برای یافتن تفسیری مناسب هنوز ادامه دارد...
-------------------------------------------------------------------------------
نگاه خیره‌ی ناسا به خورشید
لارا لِیتون و دین پِسنِل
رصدخانه‌ی دینامیک خورشیدی آشکار می‌کند که خورشید چگونه طوفان‌هایی قدرتمند تولید می‌کند که زمین را تحت تأثیر قرار می‌دهند.
خورشید عمیقاً زمین و فناوری‌های ما را تحت تأثیر قرار می‌دهد. وقتی این نزدیک‌ترین ستاره به ما، شراره‌ها و فوارن‌های تاجیِ ماده تولید می‌کند بادهای خورشیدی هجومی از ذرات را به فضا می‌فرستند که با میدان مغناطیسی زمین برخورد می‌کنند. اثرات این آب‌وهوای فضایی متنوع‌اند: از شفق‌های زیبای قطبی تا قطع وسیع و قابل‌توجه برق در برخی نواحی زمین، تداخل در ارتباطات ماهواره‌ای، و تابش‌های مضرّ...
-------------------------------------------------------------------------------
انبساط عالم
رضا منصوری
« ... و از آنجا خفیری دو بگرفتیم، هریك به ده دینار، تا ما را به میان قومی دیگر برد. قومی عرب بودند كه پیران هفتاد ساله مرا حكایت كردند كه در عمر خویش به‌جز شیر شتر چیزی نخورده بودند. چه در این بادیه چیزی نیست الا علفی شور كه شتر می‌خورد و ایشان خود گمان برند كه همۀ عالم چنان باشد. »
سفرنامه‌ی ناصر خسرو
در نسبیت عام دیدیم كه چگونه فیزیک‌دان‌ها قانون‌هایی را كه روی زمین كوچك كشف كرده‌اند به تمام عالم و به زمان‌های گذشته و آینده تعمیم می‌دهند؛ و این‌گونه است كه كیهان‌شناسان جرأت می‌كنند برای كل عالم مدل بسازند و به آن همچون آزمایشگاهی بزرگ نگاه كنند كه قوانین معتبر روی زمین را می‌توان در آن نیز آزمود. عالمی كه در آن هستیم به شیئی آزمایشگاهی تبدیل می‌شود كه آن را هم با قانون‌های فیزیك بررسی‌اش می‌كنیم. اگر كهكشان‌های نزدیك ما ویژگی ...
-------------------------------------------------------------------------------
باز هم معمای ستاره‌ی اپسیلون-ارابه‌ران
آلن مک‌رابرت
چند هفته پیش اخترشناسان خبر از پیشرفتی بزرگ در حلّ معمای ستاره‌ی اپسیلون-ارابه‌ران دادند. این ستاره‌ی رازآلود هر 1/27 سال به مدت دو سال نیمی از نورش را از دست می‌دهد. باوجودی که این ستاره را می‌توان به‌راحتی با چشم برهنه دید و چندین دهه است که منجمان حرفه‌ای و آماتور آن را مشتاقانه رصد کرده‌اند، حدود دو قرن است که رازهای آن اخترشناسان را شگفت‌زده کرده است...
-------------------------------------------------------------------------------
یافتن نخستین کهکشان‌ها
جاناتان گاردنِر
هابل دورترین کهکشان‌های عالم در دیدرس خودش را به تصویر کشید اما برای دیدن نخستین کهکشان‌های عالم، اخترشناسان باید باز هم ژرف‌تر نگاه کنند.
در اردیبهشت 1388/مِی 2009، فضانوردان دو دوربین جدید بر تلسکوپ فضایی هابل نصب کردند و هابل را قدرتمندتر از پیش ساختند (نجوم شماره‌ی 185، صفحه‌ی 12). دوربین جدید میدان دید باز شماره‌ی 3 (WFC3) حساسیت و میدان دید هابل در نور فروسرخ نزدیک را افزایش داد و موجب 20 برابر بهبود توانایی این تلسکوپ در یافتن کهکشان‌های دوردست شد...
-------------------------------------------------------------------------------
ستاره‌های هیمالیا
بابک امین‌تفرشی
دورتادور این میدان سنگ‌فرش را معابد کهن بودایی و هندو از چوب و سنگ احاطه کرده‌اند. وقتی در میدان میراث جهانی باکتاپور ایستاده‌ای انگار که در تاریخ سفر کرده‌ای، کمتر جایی را در دنیا سراغ دارم که چنین متفاوت از زمان حال باشد. از بالای بنایی بلند نمای شهر بی‌نظیر است. خانه‌های سنتی و پاگوداها (معابد طبقه‌طبقه‌ی بودایی) تا دوردست رفته‌اند و در زمینه‌ی همه‌ی آن‌ها کوه‌های سفیدپوش هیمالیا سر به فلک کشیده‌اند. در این شام‌گاه صاف پاییزی هلال ماه و سیاره‌ی درخشان مشتری بر فراز باکتاپور دیده می‌شوند. این‌جا در شرق کاتماندو (پایتخت نپال)، صدها نفر جمع شده بودند تا ماه را از درون تلسکوپ ببینند. این بزرگ‌ترین شب رصدی انجمن نجوم نپال بود که با همکاری انجمن منجمان بدون مرز و پروژه‌ی جهان در شب یا توآن (TWAN) برگزار می‌شد. با هماهنگی محلی چراغ‌های معابر و نورافکن‌های آثار میراث جهانی مدتی خاموش شد تا آسمان بهتر دیده شود. برای بیشتر مردمی که آنجا بودند این نخستین بار بود که منظره‌ی گودال‌های ماه را از درون تلسکوپ می‌دیدند، همان منظره‌ای که وقتی سیزده ساله بودم زندگی‌ام را برای همیشه تغییر داد...
-------------------------------------------------------------------------------
40 هدف شگفت‌انگیز رصدی در آسمان زمستان
مایكل بكیچ
آسمان زمستان، پُر است از اجرام رصدی‌ِ شگفت‌انگیز. با تلسكوپ می‌توانید از درختان پُربار‌ِ صورت‌های فلكی، میوه‌هایی كیهانی بچینید!
بارها شنیده‌ام كه می‌گویند: «می‌خواهم اجرام بیشتری رصد كنم». در این مقاله، نگاهی می‌اندازیم به 40 جرم ژرف آسمان شب زمستان، تا شیفتگان آسمان در این شب‌های سرد به رصدشان بروند. این اجرام شامل 12 خوشه‌ی ستاره‌ای، 13 سحابی، 11 كهكشان و 4 جرم متفرقه است. هم‌چنین برای آن‌هایی كه اشتهای بیشتری دارند...
اخبار جهان:
- سیاره‌ای سنگی كه شاید گازی بوده
- باز هم سیاره‌ی فراخورشیدی زمین- مانند
- آیا ابرنواخترها هم زمین را تهدید می‌كنند؟
- جابهجایی قطب شمال مغناطیسی کره‌ی زمین
- ماهواره‌ی WISE شروع به كار كرد
- مستند انوشه انصاری در جشنواره‌ی سان‌دَنس
- نخستین نقشه‌ی كامل گانیمد
اخبار ایران:
- باشگاه نجوم تهران
- همایش دانشجویی نجوم در گنبد كاووس
- دومین همایش نجوم و اخترفیزیک در دانشگاه چمران اهواز
- همایش ملی كیهان‌شناسی
نمایشگاه‌های نجومی:
- جهان در شب در استان زنجان
- نمایشگاه عكس از زمین تا کیهان در سیستان و بلوچستان
گزارش مراكز نجومی:
- آغاز مجدد فعالیت‌های مركز نجوم كاسپین اسكای در قزوین
- فعالیت‌های انجمن نجوم آماتوری جابر خوی در سال جهانی نجوم
- برنامه‌های ویژه‌ی سال جهانی نجوم در كاشان
- قابل توجه علاقه‌مندان به گشت‌های رصدی ماهنامه‌ی نجوم
- توفیق حیدرزاده، مؤسس و نخستین سردبیر ماهنامه‌ی نجوم در سوگ از دست دادن عزیزی به سر می برد. همه‌ی همکاران نجوم در سوگ او شریک‌اند و برایش آرزوی صبر دارند.
-------------------------------------------------------------------------------
آسمان در این ماه:
- ستاره‌ی درخشانی كه آسان فراموش می‌شود!
کاظم کوکرم
اگر به نقشه‌ی آسمان اسفند دقت کنیم، می‌بینیم که در مرز صورت‌های فلکی مشهور و کمتر شناخته شده، بیشتر مواقع از ستاره‌ای درخشان با بی‌توجهی می‌گذریم. بیشتر منجمان آماتور گاهی فراموش می‌کنند که ستاره‌ی شعرای شامی ششمین ستاره‌ی پُرنور نیم‌كره‌ی شمالی آسمان است...
- نقشه‌ی آسمان و پدیده‌های آسمان اسفند 1388
- دیدار با اعضای منظومه‌ی شمسی در اسفند 1388
محمدحسین الماسی و فائزه آقایی
با نگاهی گذرا به تصاویر این صفحه درك صحیحی از موقعیت كنونی و جابهجایی سیارات میان صورت‌های فلكی در اسفند خواهید داشت. توجه كنید كه نمایش مسیر جابهجایی دو سیاره‌ی مریخ و زحل، در مختصات استوایی (بُعد و میل، مسیر جابهجایی سیاره نسبت به صورت‌های فلكی و ستارگان) و مسیر جابهجایی سیاره‌ی زهره در مختصات افقی (سمت-ارتفاعی، مسیر جابهجایی سیاره نسبت به افق ناظر) نشان داده شده است. ..
- شکارچیان هلال:
وداع تا دیدار با طعم نوروزی
علی ابراهیمی سراجی
در واپسین روزهای زمستان سال 1388، پیش از آغاز نوروز و در کنار خرید‌های شب عید، بیایید به استقبال دو هلال بسیار جذاب برویم كه آخرین و در عین حال زیباترین هلال‌های سال 1388 محسوب می‌شوند. این موضوع حسن ختام زیبایی برای رؤیت هلال‌های امسال خواهد بود. نكته‌ی جالب در رؤیت این دو هلال قرار‌گیری ماه در اوج مداری است كه باعث شده هر دو هلال صبح‌گاهی و شام‌گاهی به‌صورت نیمه‌بحرانی در كشور قابل مشاهده باشند…
-------------------------------------------------------------------------------
- شفافیت و پارامتر دید در آسمان پاک
گلن چِیپل
با خواندن این مقاله درمی‌یابید که چه چیزی باعث می‌شود اجرام آسمانی را به‌وضوح نبینید.
-------------------------------------------------------------------------------
- رصدگران مهتاب:
مسیه در ماه زنده است!
محمدحسین الماسی
انجمن بین‌المللی نجوم هنگام نام‌گذاری دهانه‌های ماه، نام او را بر یكی از دهانه‌های استثنایی ماه نهاد تا نام مسیه بیش از پیش میان منجمان و رصدگران زنده بماند…
-------------------------------------------------------------------------------
سرنوشت خورشید در تصاویری از مرگ یک ستاره
در فاصله‌ی حدود 550 سال نوری از زمین، ستاره‌ای مشابه خورشید، نفس‌های آخرش را می‌کشد. خی-دجاجه در حال متورم شدن است تا به اندازه‌ی یک غول سرخ درآید، به‌طوری که اگر در منظومه‌ی شمسی ما قرار داشت، همه‌ی سیاره‌ها تا مدار مریخ را می‌بلعید. علاوه بر این، با شدت تمام به بیرون و درون خواهد تپید؛ همانند یک قلب بسیار بزرگ. تصاویر نزدیک جدید از سطح این ستاره‌ی دور، ضربان آن را با جزییاتی بی‌سابقه نشان می‌دهد....
-------------------------------------------------------------------------------
منبعی عجیب برای پرتوهای کیهانی: بچهسیاهچالهها
نیكولاس وتینگتن
پرتوهای کیهانی - ذراتی که تا نزدیکی سرعت نور شتاب گرفته‌اند – به‌طور دائم از خورشید فوران می‌شوند. با این حال، این پرتوها به‌راستی نسبت به آن‌هایی که «پرتوهای کیهانی بسیار پُرانرژی» (UHECRs) نامیده می‌شوند کم‌انرژی‌ترند...
-------------------------------------------------------------------------------
شکل‌گیری سیارات در اطراف ستارگان دوتایی
در داستان‌های علمی-تخیلی و فیلم‌های فضایی اغلب تصویری جذاب از غروب منظومه‌ای دوتایی در افق سیاره نشان می‌دهند (مثلاً فیلم جنگ ستارگان را به یاد بیاورید). هرچند به اثبات رسیده که سیارات ممکن است با گردش در مدارهای رزونانسی در چنین منظومه‌هایی وجود داشته باشند، این فقط برای سیاراتی صدق می‌کند که کاملاً شکل گرفته باشند. آیا منظومه‌های ستاره‌ایِ درحال شکل‌گیری ممکن است قرص بَراَفزایشی هم داشته باشند که سیاراتی از آن شکل بگیرند؟ این پرسش جدیدی است که اخترشناسانی از رصدخانه‌ی جنوبی اروپا در شیلی به همراه دانشمندانی از مؤسسه‌ی نجومی پُتسدام در آلمان تلاش می‌کنند به آن پاسخ دهند...
-------------------------------------------------------------------------------
آشنایی با محصول:
آسمان‌نمای دیجیتال، تحولی در آموزش و ترویج نجوم
آسمان‌نما یا افلاک‌نما ابزاری بی‌نظیر برای نمایش آسمان و آشنایی با زیبایی‌ها و مبانی نجوم در مدارس، دانشگاه‌ها، مراکز فرهنگی و تفریحی است. در حالی که پیش از این تهیه‌ی آسمان‌نمایی کامل به بودجه‌ای چند میلیون دلاری نیاز داشت که فقط از عهده‌ی شهرداری‌ها و سازمان‌های بزرگ بر‌می‌آمد، آسمان‌نماهای دیجیتال امروز با هزینه‌ای حدود صدبار کمتر، امکان تجربه‌ی این ابزار آموزشی را برای بسیاری از مراکز آموزشی و فرهنگی در جهان فراهم کرده‌اند. مؤسسه‌ی آسمان شب برای نخستین بار آسمان‌نماهای مدل دیجیتالیس را در ایران معرفی کرده است. آسمان‌نماهای زنجان و کرج که در سال جهانی نجوم افتتاح شدند اولین کاربران این ابزار در ایران‌اند…
-------------------------------------------------------------------------------
چگونه ابرنواختر كشف كردم
كارولین مور
چگونگی كشف ابرنواختر توسط دختری 14 ساله از زبان خودش ...
> جهت تهیه‌ی مجله نجوم می‌توانید با www.iranoptic.ir تماس بگیرید.
